Een nieuw jaar is ons weer over het hoofd gesprongen... de verwachtingen zijn hoog, met nieuwe voornemens die we weer niet zullen waarmaken. Een oude – misschien wat belerende – boodschap wordt nog eens uit de kast gehaald: “yesterday is history, tomorrow is a mystery, today is a present”… Alle herinneringen van vorig jaar werden in één keer – op klokslag twaalf – naar het verleden gekatapulteerd; wat voorbij is is voorbij en morgen wordt alles beter. Vooruit!… en niet achteruit !!!
“Het mysterie van het leven is niet iets om op te lossen. Het is iets wat je moet ervaren. Je kunt het proces niet begrijpen door het stil te zetten. We moeten met het proces mee bewegen, we moeten er in meegaan en ons er door laten meevoeren” (Dune). Ik vind die uitspraak wel iets hebben... maar ik blijf wel trouw aan wie/wat ik waardevol vond en vind… en ik ben ook klaar voor nieuwe avonturen, nieuwe mensen, nieuwe ideeën...
En toch is het ook goed om nu en dan eens achterom te kijken en – misschien – lessen te trekken uit het verleden als krachtbron voor de ‘reis’ in de toekomst.
‘Vroeger is een ander land’. (6)Toen wij onlangs met enkele oude schoolvrienden na een hele tijd terug samenkwamen, haalden wij herinneringen op. Opvallend: het waren allemaal verhalen die ons een brede glimlach ontlokten…
maar soms worden ook wel emotioneel gevoeliger momenten opgeroepen en daar is niets mis mee: artiesten zoals Adele, Nick Cave of Billie Eilish trekken met hun nostalgische – vaak autobiografische – liedjes volle zalen. Men zegt wel eens dat verdriet zou voortkomen uit herinneringen aan geluk; dat zou dan voor stemmingswisselingen zorgen. Die herinneringen tonen wel aan dat geluk mogelijk is maar laten ons ook beseffen dat geluk geen continue gegeven is maar vooral bij momenten te vinden is. Als geluk op je pad komt, laat het dan niet zo maar aan je voorbij gaan.
In de bibliotheek van Schiedam was er een mooie tentoonstelling onder de naam 'Nostalgieis achteruitdromen’: dat sprak mij heel erg aan. Zonder er zwaar aan te tillen breek ik al langer een lans voor de waarde en het belang van die ‘achteruitkijkspiegel’: zonder respect voor het verleden zwerf je doelloos door het heden en leer je niets voor de toekomst. Het begrip nostalgie is ontstaan als een samenstelling van het Griekse woord nostos [terugkeer/thuis] en algos [pijn/leed/verlangen], met als oorspronkelijke betekenis: heimwee, de met zwaarmoedigheid gepaarde begeerte naar het vaderland, het verlangen naar vroegere tijden… maar het betekent vandaag zoveel meer dan dat: het kan ons ook een glimlach ontlokken… dank zij vooral mooie herinneringen: je hebt die belevenissen toch maar mooi meegemaakt...die nemen ze je nooit meer af.
De herinnering is het mooiste toevluchtsoord ! Op een bepaalde leeftijd beseffen mensen dat het leven meer neemt dan geeft. Daarom is het fijn om te kunnen terugkijken op wat het leven je heeft gegeven en wat je met beide handen hebt aangenomen en beleefd. Dat voedt het verlangen naar ‘meer’.
‘Die goede oude tijd’ is natuurlijk zeer relatief want ‘l histoire se répète’: vroeger was er ook ‘een jeugd van tegenwoordig’!
“Zanger Arno was gefascineerd door ‘la nostalgie’.Hij kon er uren over praten wanneer we samen uitwaaierden in Oostende. Hij vond het een woord vol nuance, zoals de zon in de loop van de dag steeds van kleur verandert. Nostalgie zit ergens tussen tristesse en vreugde in, het is lief maar ook stekelig. Maar hij heeft nooit in woorden kunnen gieten wat nostalgie precies was voor hem.”(1)
Veel mensen zetten dat gevoel weg als te weemoedig: een ‘niet om kunnen gaan’ met ‘les choses de la vie’. Daarmee zeggen ze eigenlijk meer over zichzelf: vaak zien we de dingen niet zoals ze zijn, maar vooral zoals wij zijn.
Het wordt ons van jongs af aan wel ingelepeld: ‘we moeten altijd maar vooruit kijken en niet stilstaan bij het verleden’. Als je ziet wat vooruitgang(?) ons soms brengt aan calamiteiten, dan is het goed om hoop – en troost – te vinden in de herinnering aan een tijd dat het – weliswaar misschien gevoelsmatig – ‘beter’ ging en/of waar wij vreugde kenden... een moment om terug op te roepen omdat het ons zicht geeft op de mogelijkheid van meer harmonische gevoelens bij het leven… Moeten we de ‘goede dingen’ uit het verleden zomaar weg gooien?
Ook momenten waar het leven ons minder cadeaus gaf – of waar we zelf de mist in gingen – kunnen ons vandaag versterken, door de herinnering aan de manier waarop we ze overleefd hebben.
“Les souvenirs c’est tout ce qui nous reste passé un certain age. Mauvais, on se flatte de l’avoir survecu… Bon, on en goutte à nouveau les saveurs.” (naar A. Dumas: ‘D’Artagnan, mousquetaire du roi, vingt ans après’)
“Als we de fouten uit het verleden niet kennen, hoe kunnen we dan ooit leren ze in de toekomst te voorkomen? “ (5)… maar degene die het beeld schept, schrijft geschiedenis. De toekomst is al even onzeker als het wisselende verhaal over het verleden. De zwakste schakel is de mens zelf.
Ouder worden is als een boek dat volgeschreven wordt met ervaringen en de menselijke geest heeft zuiverende eigenschappen: vooral de goede herinneringen worden opgeslagen... zoals bvb het eervol herdenken van de mooie momenten met onze overleden dierbaren: die gooi je toch ook niet in de prullenmand.
Het gaat ook over hunkering. Voor mij heeft elk verlangen te maken met ons diepste menszijn. Daar kan niets mis mee zijn. Zonder verlangens is er geen streven… dat stukje nostalgisch verlangen kan een bron zijn van vreugde, energie en hoop… maar hoop is een wens waar we onze schouders moeten onder zetten: niets is vanzelfsprekend. Het maakt ons leven rijker, eerlijker en nederiger… en het zorgt voor zoveel moois in kunst, muziek, literatuur… en in de liefde. En wie verlangt daar niet naar?
Enkele voorbeelden van ‘helende’ herinneringen:
>> Avontuurlijke belevenissen hebben een heel speciale plaats in de databank van ons geheugen.
– Als rusteloze ziel moet ik nu en dan kunnen uitbreken. Ik had het geluk al vele malen grote zeilreizen op zee intens te kunnen beleven. Dat is helemaal op mijn lijf geschreven. Nu ik wat ouder word en ik in dergelijke avonturen wat voorzichtiger moet zijn denk ik met heel warme gevoelens terug aan één van de eerste keren dat een bevriende zeiler mij met zijn zeilyacht meenam over het Noordzee- Kanaal. Wij vertrokken met schitterend zeilweer vlak voor zonsopgang uit Blankenberge en kwamen aan de Oostkust van Engeland bij zonsondergang; de (zonne)cirkel was rond: een volkomen en fantastische ervaring. Wij hadden een hele tijd op automatische windvaanpiloot gezeild met een mooie halfwindse bries terwijl wij naast elkaar zittend op het dek aan de hoge kant van het zeilyacht Moana – zonder veel woorden – genoten van de zon, de wind, niets dan zee rondom ons, elkaars gezelschap en het besef van een uniek geprivilegieerd moment. Het smeedde ook een unieke band. Dat nemen ze ons nooit meer af.
– Als amateur-bergbeklimmer had ik het uitzonderlijk grote voorrecht om als basiskampverantwoordelijke deel te nemen aan een expeditie naar de berg Gasherbrum II in Pakistan. Het zou de eerste geslaagde beklimming worden van een achtduizender door een Belgische expeditie van twee vrouwen en één man (Jan van Hees, Lut Vivys en Ingrid Baeyens), die mij altijd als het vierde volwaardige expeditielid hebben beschouwd. Het was een beklimming in alpine stijl (een snelle beklimming met slechts één vast tussenkamp op +/- 7000 m, waar ik ook voedsel en materiaal ging aanvullen). Op de dag dat de top – hopelijk – zou bereikt worden keek ik in het basiskamp uit over de gletsjer van de berg en wachtte ik vol spanning op de terugkeer van de klimmers. Net toen ik bedacht dat die dag – 08/08/’88 – een Chinese geluksdag was, zag ik mijn vrienden de gletsjer afdalen, na hun geslaagde beklimming. De Chinezen hadden gelijk: het is één van de gelukkigste dagen van mijn leven geweest… en niemand kan ons die fantastische herinnering nog afnemen.
>>Toegegeven: in ons geheugen krijgen mooie momenten met de tijd vaak nog meer kleur en gaan ahw een eigen leven leiden. Daar is niets mis mee: het versterkt alleen de helende werking op momenten dat we het nodig hebben.
Heel speciaal zijn herinneringen aan ‘die eerste keer’. Ik weet aan wat je nu denkt – dat mag best – maar het gaat even over iets heel anders.
– Wij hadden destijds met collega’s en vrienden een toneelgroep en brachten elk jaar een voorstelling waarvan de opbrengst naar de kinderen ging van het MPI waar ik werkte. Wij hadden al jaren met succes gegrasduind in de grote voorraad aan klassieke komedies… tot wij besloten om voor de eerste keer een eigen produktie te creëren. Ik had de eer om mee te schrijven aan het script èn om de regie op mij te kunnen nemen. “De Cel ” was ook wat ‘serieuzer’ maar bleek al bij de première een groot succes en we speelden nadien telkens voor een volle zaal. Ik herinner mij dat één van mijn beste acteurs mij tijdens de première in de pauze toevertrouwde: “dit is een moment dat ik wil vasthouden: ik heb mij zelden zo gelukkig gevoeld”. Dat nemen ze hem – en natuurlijk ook mij – nooit meer af.
– Eenzelfde gevoel had ik toen ik op vraag van mijn vriend prof. Eric Broekaert(2) de leiding mocht nemen bij de productie van ‘Jack Flash’, een bundeling getuigenissen van bewoners van de therapeutische gemeenschap ‘de Kiem’ (therapeutisch programma voor druggebruikers en hun omgeving), in de vorm van een theaterstuk… en waarmee we overal in Vlaanderen gingen optreden: in culturele centra, universiteiten, sociale scholen, etc... In Arca Gent konden wij het mooi afronden, dank zij de welwillendheid en professionele hulp van de toenmalige theaterdirectie. Dat nemen ze mij nooit… juist!
>> En dan zijn er de mooie en warme herinneringen die verbonden zijn aan heel persoonlijke momenten met vrienden, dierbaren, geliefden. Die intieme schatkamer wil ik hier niet ontsluiten maar ik koester een heel dankbaar gevoel voor al die mensen die tot nu toe met mij een stukje van ‘het levenspad’ zijn gegaan.
Zo kan ik nog een tijdje doorgaan: op mijn leeftijd kan ik – zoals ik eerder al zei – met het relaas van al die ‘souvenirs’ een dik boek vullen. Ik weet wel – en ik hoor het wel eens: “ach...’t is passé”... So what?… Trouwens, alle belevenissen zijn vluchtig en worden – hoe intens ook – onmiddellijk na het moment sowieso geschiedenis. Ik hecht persoonlijk ook heel veel waarde aan de herinneringen bij al die belevenissen en ervaringen omdat zij mij hebben gemaakt tot wie ik vandaag ben.
En wees gerust, dat betekent niet dat ik in het verleden leef; mijn levensboek is nog niet volgeschreven… er komen nog steeds nieuwe verhalen bij...ik verzamel ahw nog steeds nieuwe herinneringen!
Hugo Claus schreef het als volgt bij een verjaardag van zijn zoon: “Ooit wordt je leven een plakboek, maar nu nog niet, nog lange niet!!!”
Doe dus aub nooit meer meewarig over herinneringen. Ze hebben naast een vleug nostalgie zoveel positieve vibes in zich en ze kunnen ons troost, hoop en kracht geven in moeilijke momenten… en ik ben niet de enige die er zo over denkt:
– ‘ Wie van zijn herinneringen kan genieten, leeft tweemaal.’ (Martialis)
– ‘Afscheid betekent de geboorte van de herinnering.’ (Salvador Dali)
– ‘Als de klokken der herinnering luiden, wordt het ‘zon’dag in het hart.’ (P. Sirius)
Iemand zei dat we in onze oude dagen alleen nog herinneringen zullen hebben. Als dat zo is, dan wens ik het je toe dat je er heel veel mooie kan koesteren.
Als je hooggevoelig bent – of als het je in het leven wat tegenzit – kan terugkijken ook wel eens emotioneel beladen zijn, zeker als we vragen en twijfels hebben over de toekomst... maar dat is alvast nog altijd beter dan onverschilligheid!
“Take care of all your memories... for you cannot relive them.”(Bob Dylan)
“Ik weet niet of ik zal terugkeren, waar en wanneer dat zal zijn. Ik weet niet wie ik zal zijn geworden wanneer ik op een ochtend weer thuiskom… en wat er van jou zal zijn geworden. Zullen wij elkaar na al die tijd nog herkennen?” (3)
“Alleen een rivier stroomt nooit achteruit… maar ik ben ook niet gemaakt van versteende klei ! ”(4)
__________________________________________Fantastoricus_______
(1) Melanie De Biasio, zangeres (uit een interview in Humo)
(2) Eric Broekaert (1951-2016) — Vakgroep Orthopedagogiekwas mede-oprichter van de European Working Group on Drugs Oriented Research (EWODOR) en van de European Federation of Therapeutic Communities (EFTC). Hij was jarenlang voorzitter van het Orthopedagogisch Centrum Nieuwe Vaart (Gent) en van EWODOR.
(3) van Peter Verhelst (dichter en romancier)
(4) naar een verhaal van Miroslav Penkov.
(5) Kate Mosse (uit ‘Tijden van vuur’).
(6) uit het boek “Rond de Noordzee” van Arnout Houben en Lander Deweer.
meer op fantastoricus. strikingly.com of facebook van Raphaël Snoeck
reageren kan ook op raphaelsnoeck@skynet.be
